…όλοι ξέρουμε ότι ζούμε σ’ ένα σύμπαν που διαστέλλεται για 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια. Άρα, αν πάμε πίσω στον χρόνο, κοντά στην «αρχή», το σύμπαν ήταν λιλιπούτειο, μικρότερο κι από ένα quark ή ηλεκτρόνιο. Με άλλα λόγια, έχουμε να κάνουμε, τουλάχιστον στην αρχή, με ένα κβαντικό σύμπαν.
Το σύμπαν προέρχεται από (ή εμφανίστηκε σαν) μια αυθόρμητη (spontaneous) κβαντική διακύμανση του «τίποτα» ή καλύτερα από το κβαντικό κενό. Υπάρχουν άπειρες τέτοιες κβαντικές διακυμάνσεις, οι οποίες όμως είναι πολύ βραχύβιες της τάξεως του 10-44 του δευτερολέπτου! Μια από αυτές τις κβαντικές διακυμάνσεις, για καθαρά τυχαίους λόγους, κατόρθωσε «να διαφύγει» και μέσα από μια αρχικά ΄»πληθωριστική» (inflationary) διαστολή, να εξελιχθεί έπειτα από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια στο σύμπαν που «βλέπουμε» σήμερα. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι κάθε μια από τις «άπειρες» διακυμάνσεις θα μπορούσε δυνητικά να εξελιχθεί σ΄ένα σύμπαν, με τους δικούς του φυσικούς νόμους, όπως περιγράφεται από τις περίπου 10500 «λύσεις» των εξισώσεων της Μ ή F θεωρίας. Γνωρίζοντας σήμερα ότι, σύμφωνα με τη θεωρία των Υπερχορδών/Μ-Θεωρία, τα δυνητικά σύμπαντα, για λόγους συνέπειας της θεωρίας, πρέπει να είναι 10,11, ή 12 διαστάσεων. Συνεπώς, οι 6,7,8 «περιττές» διαστάσεις, μια που ζούμε σ’ ένα 4-διάστατο σύμπαν, πρέπει να παραμείνουν «διπλωμένες» περίπου στο 10-30 – 10-33 του εκατοστού! Ο τρόπος και η εσωτερική γεωμετρία του «διπλώματος» των «περιττών» διαστάσεων καθορίζουν ριζικά όχι μόνο τον τύπο των δυνάμεων ή αλληλεπιδράσεων, αλλά και τις μάζες των σωματιδίων και άλλες φυσικές σταθερές. Με άλλα λόγια, γνωρίζουμε σήμερα ότι το εμφανιζόμενο σύμπαν διέπεται από ένα μοναδικό κι αναπόσπαστο σύνολο φυσικών νόμων και φυσικών σταθερών. Η ερώτηση γιατί αυτό το δικό μας σύμπαν και όχι άλλο δεν έχει νόημα, μια που όλα τα σύμπαντα, κατ’ αρχήν, έχουν μη μηδενική πιθανότητα εμφανίσεως. Η παραπάνω περιγραφή είναι αυτό που λέμε σήμερα «πολυσύμπαν» (multiverse) και είναι απόρροια της M ή F θεωρίας.
Πρέπει να τονιστεί ότι η ύπαρξη της στιγμιαίας «πληθωριστικής» (inflatinary) διαστολής διασφαλίζει ένα υψίστης σημασίας desideratum, τον μηδενισμό ανά πάσα στιγμή της συνολικής ενέργειας του σύμπαντος. Η ύπαρξη της βαρύτητας, που δρα πάντοτε ελκτικά, άρα συνεισφέρει αρνητική ενέργεια, είναι ανυπολόγιστης αξίας στη μηδενοποίηση της ολικής ενέργειας του σύμπαντος. χαρακτηριστικά αναφέρω ότι, στη θεωρία Υπερχορδών/Μ-θεωρία/F-θεωρία, η βαρύτητα είναι αυτόματα παρούσα σ’ όλες τις «λύσεις» τους. Ο μηδενισμός της ολικής ενέργειας του σύμπαντος καθιστά προφανώς δυνατή την «εμφάνιση» του σύμπαντος από το «τίποτα», χωρίς να παραβιάζεται η αρχή της διατήρησης της ενέργειας. είναι μεγάλο ευτύχημα για όλη τη «Μεγάλη Εικόνα», που παρουσίασα, ότι τα πειραματικά-παρατηρησιακά δεδομένα δείχνουν ότι η ολική ενέργεια του σύμπαντος είναι μηδέν! Τελικά, όπως είπα πριν από δέκα χρόνια:
«Είμαστε μαι ανακατανομή του τίποτα…»
Ξεκινώντας λοιπόν με ένα ούτως εμφανιζόμενο σύμπαν, μπορούμε μέσα από τους φυσικούς νόμους που το διέπουν να μελετήσουμε επιτυχώς όλη την εξέλιξη του μέχρι σήμερα, ερμηνεύοντας την εμφάνιση όλων των «Μεγάλων Δομών» (Large Structures), γαλαξιών, σμηνών αστέρων, αστέρων, πλανητών….(βλέπε εικόνα/σχήμα παραπάνω).
Πρέπει να τονιστεί ότι η «Μεγάλη Εικόνα» για την εμφάνιση του σύμπαντος, που μόλις περιέγραψα, συνδυασμένη με τη δαρβινική εξέλιξη των ειδών, ελευθερώνει τον άνθρωπο από πολλά θεμελιώδη και υπαρξιακά ερωτηματικά που τον απασχολούν από τότε που υπάρχει. Ο καθένας μπορεί να δώσει τη δική του ερμηνεία. Πιστεύω όμως ότι υπάρχει κάτι το μεγαλειώδες σ’ αυτή τη θεώρηση του σύμπαντος….
Απόσπασμα από το βιβλίο: «Από την κοσμογονία στη γλωσσογονία», Δημήτρης Νανόπουλος – Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Εκδόσεις Καστανιώτη
Κατηγορίες:ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
physicsgg 
Eimai perifanos pou i patrida mas gennise enan anthrwpo san esena!!!!!
Συγγνώμη αλλά δεν συμφωνώ καθόλου. Φτωχή φιλοσοφική αντίληψη κατά την άποψή μου, κακή χρήση της γλώσσας (τι νόημα έχει η φράση ανακατανομή του τίποτε;) και εσκεμμένη επιστημονική παραπλάνηση του κοινού. Για το τελευταίο αρκεί να πω ότι το τυχαίο δεν ερμηνεύει τίποτε απολύτως και δεν αποτελεί απάντηση καλύτερη από οποιαδήποτε άλλη μυθολογική άποψη, Η τελειότητα του ορατού μας σύμπαντος και η εκπληκτική ακρίβεια των φυσικών νόμων (fine-tuning) δεν μπορεί να ερμηνευθεί με το «τυχαίο». Εκτός και αν κάποιος υποθέσει ότι υπάρχει ένα τεράστιο πολυσύμπαν (μέχρι και εκείνο που πραγματοποιεί όλες τις συνεκτές μαθηματικές δομές όπως ο Tegmark), με 10^500 και βάλε σύμπαντα, οπότε και δεν θα μιλάμε για ένα «τίποτε», αλλά για αρκετό «κάτι».
Προσωπικά αυτό που αγαπώ στη Φυσική – και το γεγονός που με κάνει να αισθάνομαι υπερήφανος σαν Φυσικός – είναι ακριβώς επειδή νιώθω πως ανήκω σε μια επιστημονική ομάδα που διέπεται από ειλικρίνεια και ταπεινότητα. Ξέρω πως σε κάθε σοβαρή επιστημονική θεωρία υπάρχει και τρόπος διάψευσής της (αρχή της διαψευσιμότητας του Καρλ Πόπερ), και αν κάποιος διαβάσει τις σχετικές δημοσιεύσεις του Αϊνστάιν το 1905 και αργότερα, θα δει τι ακριβώς σημαίνει πραγματικά υπέροχη φυσική διαίσθηση, ΑΛΛΑ και πρόταση διαψευσής της. Τώρα, μετά από έναν αιώνα σχεδόν, οι Φυσικοί έχουν γίνει φαντασιόπληκτοι – γι’ αυτό και έχει παγώσει η θεωρητική Φυσική 30 χρόνια σε μια θεωρία που δεν είναι καν θεωρία (χορδές)!
Ο Τegmark αναφέρει ως επαρκές πείραμα για την επαλήθευση του πολυσύμπαντος του Everett, στο τελευταίο του βιβλίο, έναν τρόπο κβαντικής αυτοκτονίας (quantum suicide), o Hawking αναφέρει ότι θα μπορούσε να υπάρχει ακόμη και ένα φεγγάρι φτιαγμένο από τυρί αν δεν υπήρχαμε εμείς ως παρατηρητές, ο Kaku ελπίζει να περάσουμε ως καθαρές μορφές ενέργειας που θα κουβαλάνε τη συνείδησή μας μέσα από μαύρες τρύπες στο τελευταίο του βιβλίο επίσης και πάει λέγοντας. Αυτές οι θεωρίες λοιπόν – που υποστηρικτής τους έμμεσα ή άμεσα είναι και ο Νανόπουλος – περνούν στον κόσμο ως φυσική… Κρίμα…
Το μόνο που προσωπικά αναγνωρίζω είναι προσωπικές νευρώσεις…
Ώστε η φράση «είμαστε μια ανακατανομή του τίποτε» παραπλανεί το κοινό;
Και δεν το παραπλανούν οι ταπεινές θεολογικές εκφράσεις όπως: «η τελειότητα (???) του ορατού μας σύμπαντος» και ότι «οι φυσικοί νόμοι ρυθμίστηκαν με εκπληκτική ακρίβεια, fine-tuning»;
Με λίγα λόγια, θα μπορούσε κανείς να πει πως όλο το σύμπαν συνωμότησε για να υπάρξει ο υπερήφανος φυσικός Ασημεόνογλου και να διαπιστώσει τις νευρώσεις των φαντασιόπληκτων και νευρωτικών φυσικών … όπως ο Hawking.
Είμαι περήφανη που έχουμε τόσο λαμπρά μυαλά στην Ελλάδα. Θυμίζω ότι ο καθηγητής Peter Higgs κατά την απονομή του βραβείου Nobel Φυσικής 2013 στο τέλος της ομιλίας του έκανε αναφορά στον κορυφαίο καθηγητή Δημήτρη Νανόπουλο.
Oι εκφράσεις μου δεν είναι θεολογικές ούτε παραπλανητικές… και ο Αϊνστάιν αισθανόταν δέος μπροστά στο Σύμπαν και ο Νεύτων και όλοι οι μεγάλοι Φυσικοί. Δεύτερον, δεν σημαίνει ότι όποιος Φυσικός δεν είναι υπερ της θεωρίας των χορδών ή της περί μηδενός δημιουργίας άπειρων Συμπάντων, είναι αυτομάτως ένας ανόητος δημιουργιστής (το fine tuning είναι επιστημονική ορολογία…). Τρίτον, οι επιστήμονες έχουν γενικά τεράστιο πρόβλημα στην μεταγραφή των μαθηματικών εφευρημάτων στην κοινή γλώσσα. Θυμίζω τη φράση του τεράστιου φιλόσοφου λογικής ανάλυσης L. Wittgentstein:
A) «Αν οι προτάσεις που κατασκευάζει μια υπόθεση είναι «πάντοτε αληθείς», δεν επιδέχονται δηλαδή διάψευση ή επαλήθευση, η υπόθεση είναι απλώς άνευ νοήματος (ένας τροχός που γυρνάει χωρίς να παράγει έργο). Ο Eddington λέει πως όταν στρέφεις μια ακτίνα φωτός σε ένα ηλεκτρόνιο, αυτό εξαφανίζεται: Κι εγώ θα μπορούσα να πω ότι υπάρχει ένα άσπρο κουνέλι στον καναπέ μου που δεν μπορούμε να το δούμε, διότι όταν το κοιτάζουμε εξαφανίζεται. Αυτές οι δύο προτάσεις είναι ακριβώς επί του αυτού επιπέδου. Καμία τους δεν έχει νόημα…»
B) «Όπου είναι δυνατή η ερώτηση είναι δυνατή και η αναζήτηση, κι όπου δεν είναι δυνατή η αναζήτηση ούτε ερώτηση ούτε απάντηση είναι δυνατή…»
Τέταρτον, η αλαζονεία μερικών επιστημόνων είναι υπεύθυνη που εκφράζουν απόψεις που ούτε επαληθεύτηκαν και πιθανότατα ούτε μπορούν ποτέ να επαληθευτούν και επιμένω πως εκφράζουν απλά προσωπικές νευρώσεις είτε με τον Θεό είτε με τον περίγυρό τους. Εγώ δεν πρότεινα ότι η δημιουργία του Σύμπαντος έγινε απ’ τον Θεό ή απ’ το τίποτε. ΔΕΝ ΞΕΡΩ το πώς έγινε! Είναι απλό. Καμιά φορά αρκεί σαν επιστήμονες να πούμε ότι δεν ξέρουμε – διάβασε λίγο τα κείμενα του Feynman γι’ αυτό. Τι έχουμε να φοβηθούμε; Εκείνους που θα βάλουν κάποιον Θεό στο κενό μας;
Πέμπτον, ελπίζω να μην υπάρχει Φυσικός που εκφύλισε την Φυσική σε μαθηματικά, και πέφτει στην παγίδα που έλεγε και ο Feynman… ‘physics is to sex as mathematics is to masturbation’… αυνανίζεται πνευματικά…
Επαναλαμβάνω, όσο παραπλανητική είναι η έκφραση του Νανόπουλου «είμαστε μια ανακατανομή του τίποτα» (αναφέρεται στις κβαντικές διακυμάνσεις του κενού, θα έλεγα με ποιητικό τρόπο) άλλο τόσο παραπλανητική για το κοινό είναι και «η τελειότητα του σύμπαντος» ή το «fine tuning» στο οποίο αναφέρεσαι.
Ο Νεύτωνας έχεις ιδέα πόσο αλαζόνας και πόσο κακό χαρακτήρα είχε; Αυτό δεν βλέπω να σε ενοχλεί.
Και το πληθωριστικό σύμπαν θεωρούσαν κάποιοι ότι είναι αδύνατον να επαληθευθεί και ξαφνικά έπεσαν από τα σύννεφα της επιστημολογίας μετά την ανακοίνωση του BICEP2.
Και τον Feynman (που χρησιμοποιείς ως σωσίβιο στο τέλος) τον κατηγορούσαν για φτωχή φιλοσοφική αντίληψη, κάτι που προσάπτεις κι εσύ στο Νανόπουλο.
Τέλος, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως Φυσικός αυτός που νομίζει ότι μπορεί να κάνει Φυσική χωρίς Μαθηματικά.
Για ποιον λόγο κόπηκε το μήνυμά μου; Στείλε μου ένα προσωπικό μνμ αν θέλεις.
Διότι ήταν άσχετο με το θέμα της ανάρτησης
Θα συμφωνήσω με τον Στάθη, και εν μέρη θα διαφωνήσω με τον Παναγιώτη.
Και εξηγούμε με τις φτωχές μου γνώσεις στην εκλαϊκευμένη φυσική.
Η ανακατανομή του τίποτα σαν έκφραση μου φέρνει στο μυαλό, μία, και μόνο μία συνθήκη που διέπει το σύμπαν. Μία ανωμαλία simularity, όπου το τίποτα σε μία τρομακτικής έντασης και διάρκειας έκρηξη γεννάει τα πρώτα στοιχειώδη σωματίδια της ύλης.που η εξέλιξή τους θα δώσει την ύλη όπως την γνωρίζουμε σήμερα.
Αυτό, και χωρίς να έχω καταλήξει ότι είναι νομοτέλεια, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω ότι είναι ένα μοντέλο για την γέννηση του σύμπαντος που «στέκεται».
Εκείνο που σίγουρα προβληματίζει περισσότερο, είναι η προϋπάρχουσα κατάσταση του σύμπαντος. Ούτε καν κατά τη γέννησή του, δηλαδή στην υποδιαίρεση του δευτερολέπτου που ακούει στις τιμές: δέκα στην μείον τριάντα επτά, αν δεν κάνω λάθος, έτσι ώστε η ανθρώπινη γνώση να παρατηρήσει τις πολύ πρώιμες συμπεριφορές και να βγουν συμπεράσματα, όπως γίνεται με τις συγκρούσεις υπο ατομικών σωματιδίων και την αναζήτηση του μη παρατηρήσιμου σωματιδίου του Χίγκς προς τιμή του μεγάλου φυσικού.
Το ζήτημα λοιπόν, είναι ποιο μοντέλο μπορεί να περιγράψει το τίποτα; Για τους μη υποψιασμένους, έννοιες όπως το άπειρο και το τίποτα προκαλούν ίλιγγο.
Για τους φυσικούς, τους αστροφυσικούς και γενικά για όλη εκείνη την κοινότητα που ασχολείται με το αντικείμενο, σήμερα, είναι απόλυτα κατανοητό.
Συχνά, αναφέρεται ότι δεν έχει καμία σημασία να αναζητούμε τι ακριβώς πριν από την μεγάλη έκρηξη, αφού χώρος και χρόνος δεν είχαν υπόσταση.
Και όμως, κάποια μοντέλα περιγράφουν μία κατάσταση άπειρης πυκνότητας, όπου όλες οι οροσειρές της γης χωράνε πάνω σε ένα κουταλάκι του γλυκού, όπου αυτό το προ – σύμπαν, έφτασε σε ένα τέτοιο σημείο θερμοκρασίας, ώστε να γεννήσει τις τέσσερις βασικές διαστάσεις, μαζί με τα πρώτα στοιχεία της ύλης.
Όλα αυτά τα τετριμμένα, ουσιαστικά μπαίνουν στην άκρη, με την εμφάνιση στο προσκήνιο της κβαντικής μηχανικής και κβαντικής θεωρίας. Αξιώματα και θεωρήματα όπως η «συνθήκη έλλειψης ορίου», «η αρχή της απροσδιοριστίας» προσπαθούν να εξηγήσουν ότι μέσα σε ένα ντετερμινιστικό σύμπαν αιτίας και αιτιατού, δηλαδή για κάθε αποτέλεσμα θα πρέπει να υπάρχει μια αρχική αιτία και ούτω καθ εξής.
Στα κβάντα παρατηρείτε για απειροελάχιστα χρονικά διαστήματα η εμφάνιση και ταυτόχρονη εξαφάνιση στοιχειωδών σωματιδίων της ύλης, χωρίς να έχουν προϋπάρξει οι αιτίες εκείνες που είναι υπεύθυνες για την εξήγηση της εμφάνισης ύλης.
Στο δια ταύτα λοιπόν. Αυτό το υπέροχο σύμπαν που περιλαμβάνει αποδεδειγμένα παρατηρητές που αναρωτιούνται γι’ αυτό, ξεκίνησε από το τίποτα. Μία ανωμαλία.Και έχω την αίσθηση ότι ο Νανόπουλος, αυτό ακριβώς θέλει να δείξει.με τον πιασάρικο τίτλο για την ανακατανομή του τίποτα.
Κλείνοντας να βάλω και ένα ερώτημα: όταν το 1923 ο Eduin Humble απέδειξε φασματοσκοπικά ότι αυτό το σύμπαν δεν είναι στατικό, και δεν υπάρχει από πάντα αφού διαστέλλεται και συμπερασματικά πρέπει μέσα στους ωκεανούς χρόνους της ζωής του να έχει μία πρωταρχική αιτία, όπως είναι το big bang. Όλη η παρατήρηση που έχουμε σήμερα με τα εξελιγμένα και σε τροχιά τηλεσκόπια, αποκλείουν ότι ο Humble είχε δίκιο και το
παρατηρούμενο σύμπαν μας διαστέλλεται.
Αφού λοιπόν το μοντέλο που μπορούμε να συλλάβουμε είναι σαν ένα μπαλόνι που στην πάροδο του χρόνου φουσκώνει, το ερώτημα είναι πού ακριβώς διαστέλλεται – φουσκώνει;
Μήπως στο τίποτα….
αποδεικνύουν ότι ο Humble είχε δίκιο (Διόρθωση).
Πράγματι, η φράση «ανακατανομή του Τίποτα» στοχεύει σε μία επί το ποιητικώτερον αναπαράσταση των τυχαίων κβαντικών διακυμάνσεων του λεγόμενου χωροχρονικού αφρού, όπου εδώ ως «τίποτα» αναφέρεται κανείς στην ιδιότητα του κβαντικού κενού να συμπεριφέρεται ως τέτοιο μόνο κατά μέσο όρο (VEV correlation functions of n-points κτλ) ενώ το «ανακατανομή» στις πρώϊμες ανισοτροπίες της CMB που αιτιάται για την εξελικτική αναπροσαρμογή της υλοενέργειας ώστε να δημιουργήσει τις γνωστές μας σήμερα μεγάλες κοσμολογικές δομές (large-scale structures). Με λίγα λόγια η επιστήμη κατάφερε να δώσει οριστική απάντηση στο PEQ (the primordial existential question), ήτοι στο «γιατί υπάρχει κάτι αντί του τίποτα». Υπό αυτή την έννοια η πληθωριστική κοσμολογία είναι ξεκάθαρη και (μάλλον) πειραματικά επαληθευμένη πλέον. Δεν υπάρχει κάτι να συζητηθεί εδώ περαιτέρω από φιλοσοφική άποψη, εκτός αν κάποιος συνέχιζει να έχει πρόβλημα με την εγγενής πιθανοκρατική φύση της κβαντομηχανικής (‘t Hooft, Penrose). Το πραγματικό ενδιαφέρον εστιάζεται στο 2ο (και μάλλον πιο θεμελιώδες) ερώτημα «γιατί αυτό το κάτι και όχι κάποιο άλλο;» ανεξάρτητα της αληθοτιμής στην υπόθεση του πολυσύμπαντος. Συγκεκριμένα, στο απόσπασμα αφήνεται να εννοηθεί πως ανησυχίες τέτοιου είδους στερούνται νοήματος υπό το φως «naive» προσεγγίσεων, οι οποίες αξιώνουν να θεμελιωθεί μια έννοια «μέτρου πιθανότητας» (σαν ensemble κατά Bayes) για το πολυσύμπαν και διόλου περιέργως μέχρι στιγμής έχουν αποτύχει. Θεωρώ πως οι χαρακτηρισμοί για εκούσια παραπλάνηση είναι εντελώς άδικοι. Είμαι σίγουρος πως κάποιοι θα θυμούνται το σχόλιο (του ιδίου αν δεν απατώμαι) για το μοντέλο της Μεγάλης Έκρηξης πριν από αρκετά χρόνια σε μία συνέντευξη ως «μια παραμετροποίηση της άγνοιας μας». Κάτι παραπάνω δηλαδή από «ειλικρινής ταπεινότητα» για ένα framework όπως το FLRW/Λ-CDM. Τέλος, δεν συνάγεται από τα λεγόμενα του κ. καθηγητή πως το (υποτιθέμενο τονίζω, καθώς υπάρχουν ακόμα αντικρουόμενες απόψεις) fine-tuning στα πλαίσια της ανθρωπικής αρχής, ερμηνεύεται μέσα από την επίκληση απείρων συμπάντων στο προσκήνιο (οποιουδήποτε επιπέδου είτε Tegmark, είτε Everett). Σχεδόν αντίθετα, θα έλεγα: Το πρόβλημα του «string landscape» (και η έμμεση αναφορά στο πλήθος των δυνητικών τού λύσεων-ψευδοκενών της θεωρίας) αφορά ακριβώς την ανεύρεση ενός Kaluza-Klein μηχανισμού συμπαγοποίησης όπου θα επιλέγει τις υποκείμενες Calabi-Yau πολλαπλότητες και εκείνες κατ’επέκταση θα δίνουν μέσω της συνομολογιακής τους πληροφορίας (Hodge diamond) τις τιμές που παίρνουν οι φυσικές σταθερές (εφόσον είναι όντως σταθερές). Για παράδειγμα το «moduli space stabilization» problem και γενικότερα η εικασία του C.Vafa (χονδρικά η υπόθεση πως ο μιγαδικός moduli Kaehler χώρος όλων των CY 3-folds έχει πεπερασμένο όγκο) βοηθούν στο να μεταγραφεί το κάπως ασαφές παραπάνω ερώτημα σε αυστηρή μαθηματική ορολογία με ξεκάθαρο φυσικό περιεχόμενο. Με άλλα λόγια, ένας KK-μηχανισμός (ανάλογος του πεδίου Higgs, του inflaton κτλ) όπου θα «επιλέγει» πολύ συγκεκριμένες πολλαπλότητες CY (και άρα σταθερές για το ενεργειακά χαμηλό τετραδιάστατο SM και άρα για το παρατηρούμενο Σύμπαν) που θα οφείλεται σε καθαρά μαθηματικούς (και όχι κατ’ανάγκη μεταφυσικής/πλατωνικής χροιάς όπως θέλουν οι θιασώτες της MUH) λόγους, αποτελεί βαθύτατη _εξήγηση_ όντας μαθηματικά πληρούμενη και συνεπέστατη. H συζήτηση περί χρήσης και εξάρτησης της Φυσικής εκ των υπολανθανόντων συνολοθεωρητικών/κατηγορικών μοντέλων και εν γένει με τα θεμέλια των Μαθηματικών (Wittgenstein) έχει άσπετο ενδιαφέρον, αλλά στο συγκεκριμένο θέμα από υπολογιστική σκοπιά δεν έχει να μας πει παντελώς τίποτα. Οπότε, «shut up and calculate».
Noμίζω ότι παρεξηγείτε το πνεύμα μου. Στάθη εξήγησέ μου το high-tuning του Σύμπαντος χωρίς την προϋπόθεση πολυσυμπάντων σε παρακαλώ.
Έπειτα στην επιστήμη υπάρχουν δογματικά consensus και αν δεν το αναγνωρίζετε αυτό μπορείτε να διαβάσετε τα βιβλία του Lee Smolin εν παραδείγματι ή ακόμη και το πρόσφατο «Farewell to Reality: How Modern Physics Has Betrayed the Search for Scientific Truth » του Jim Baggott και βέβαια υπάρχει και εναλλακτική θεωρία για το Big Bang του μεγάλου Roger Penrose – Mιχάλη – την οποία δημοσίευσε στο «Cycles of Time: An Extraordinary New View of the Universe».
Aν δεν αντιλαμβάνεστε ιδεολογική τύφλωση στους επιστήμονες – όπως και στον Νανόπουλο – αυτό είναι δική σας μυωπία. Αρκεί να αναφέρω τον Hawing που γράφει:
«Παρόλα αυτά δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε κοσμολογικά μοντέλα χωρίς την πρόσμιξη ιδεολογίας» στη σελίδα 134 του βιβλίου του The Large Scale Structure of Space-Time.
Η Κβαντομηχανική Μιχάλη δεν είναι ολοκληρωμένη σαν επιστήμη και εγώ προσωπικά προτιμώ τον φορμαλισμό και την ερμηνεία του David Bohm για δύο ειδών τάξεις, μια ενδογενή και μια εξωγενή, Ερμηνεύει καλύτερα τα γεγονότα και βγάζει εκτός τις σαχλές ιδέες περί παράλληλων κόσμων του Everett.
Kαι Στάθη… τα Μαθηματικά είναι εργαλεία για τη Φυσική, όπως και η γλώσσα μας είναι εργαλείο επικοινωνίας ή η σμίλη είναι εργαλείο για να καλλιτεχνήσεις τον Παρθενώνα και εννοείται πως χρειάζονται, όμως η Φυσική δεν εξαντλείται σ’ αυτά μονάχα. Δεν είναι αυτοσκοπός και παραπέμπω στην απόδειξη του Αϊνστάιν στην ΕΘΣ και στην αυθαίρετη διαγραφή ανωτέρων τάξεων απ’ το ανάπτυγμα Taylor που έκανε για να καταλήξει στο διάσημο τύπο του.
Η Φυσική αναφέρεται σ’ ένα μοντέλο της φύσης που κατασκευάζει ο νους του ανθρώπου – μοντελοεξαρτημένος ρεαλισμός του Hawking – και το οποίο περιγράφεται επαρκώς με τα Μαθηματικά. Από κει και πέρα δεν υπάρχει κάποια αλήθεια στο μοντέλο – αντικειμενική και καθολικά αποδεκτή για όλα τα πιθανά είδη ζωής του Σύμπαντος… Και βέβαια τα Μαθηματικά δίνουν συνέπεια σ’ αυτό το μοντέλο – όχι όμως και πληρότητα κατά Γκέντελ…
Πάντως είναι κρίμα νέοι επιστήμονες να μην μπορούν να δουν χωρίς τα ιδεολογικά ματογυάλια… Το πρόβλημα του Νανόπουλου και κάθε Νανόπουλου είναι ο Θεός και όχι το Σύμπαν. Ολοκληρώνω – και συγγνώμη για την έκταση – με κείμενο του Σλοβένου φιλοσόφου Σλ. Ζίζεκ – full άθεου – που αναφέρει ορθότατα:
«Η επιστήμη σήμερα ουσιαστικά ανταγωνίζεται τη θρησκεία, στο βαθμό που εξυπηρετεί δύο κυρίως ειπείν ιδεολογικές ανάγκες, την ανάγκη για ελπίδα και την ανάγκη για λογοκρισία, των οποίων κατά παράδοση επιλαμβανόταν η θρησκεία… Η επιστήμη και η θρησκεία έχουν αλλάξει θέσεις: σήμερα, η επιστήμη παρέχει την ασφάλεια που κάποτε εγγυώνταν η θρησκεία. Σε μια παράδοξη αντιστροφή, η θρησκεία είναι ένας από τους πιθανούς χώρους από τους οποίους μπορεί κανείς να αναπτύξει κριτικές αμφιβολίες για τη σύγχρονη κοινωνία. Έχει γίνει μια από τις εστίες αντίστασης.»
ΥΓ. Τι σχέση έχει η άποψη του Νεύτωνα για το Σύμπαν με τον χαρακτήρα του. Ο Νεύτωνας παρήγαγε το μεγαλύτερο διανοητικό έργο από συγκεκριμένο άνθρωπο σ’ όλη την ιστορία…
Κάνε μια προσπάθεια να διαβάσεις το σχόλιο του pu2keqiri (πάνω από το δικό σου)
pu2keqiri πέντε ερωτήσεις… και αν θέλεις σχολιάζεις…
Tι σε κάνει να πιστεύεις ότι η θεωρία των Χορδών θα λύσει τα προβλήματα στη Φυσική; Για παράδειγμα σου επαρκεί να ερμηνεύεις με μαθηματικές συμπαγοποιήσεις ανεύρετων διαστάσεων που μπορούν να συνδυαστούν σε 10^500 τρόπους – με αντίστοιχα πολυσύμπαντα – και με ανεύρετους υπερ-συμμετρικούς εταίρους που υπάρχουν εκεί έξω; Πού είναι η μαγεία του πειράματος; Πού είναι η πρόβλεψη για κάτι που δεν θα απαιτεί αντιδραστήρες με ακτίνα όση το ηλιακό μας σύστημα; Πού είναι ο τρόπος διάψευσης; Και κυριότερα, γιατί τόσα χρόνια η Φυσική έχει παγώσει; Παραβλέπεις το consensus που καταγγέλει ο Smolin κ.α.;
Δεύτερον, η Κβαντομηχανική έχει και τον φορμαλισμό του Bohm, αλλά η ίδια η θεωρία φαίνεται να πάσχει… Το “shut up and calculate” αλά Βοhr είναι σωστό ως ένα βαθμό. Όμως πού πήγε η Φυσική μας διαίσθηση, εκείνη που έκανε τον Αϊνστάιν και τον Νεύτωνα να μεγαλουργήσει; Πού είναι η κατανόηση της πραγματικότητας; Πώς μπορείς να παραβλέψεις τον Everett όταν η θεωρία του εκπορεύεται άμεσα απ’ την υπαρξη της κυματοσυνάρτησης; Πώς γίνεται η αναγωγή του καταστατικού διανύσματος;
Τρίτη ερώτηση: Παραβλέπεις το πρόβλημα που αναφέρει ο Penrose για την ύπαρξη ενός Σύμπαντος που προέκυψε από το Βig Βang και έχει πιθανότητα να δημιουργηθεί 1 προς 10^(10^123 ) λόγω της εντροπίας του; Tι γίνεται αν μια σύμμορφη κυκλική κοσμολογία περιγράφει πιο σωστά τη δημιουργία του Σύμπαντος;
Τέταρτη ερώτηση: Σ’ όλα αυτά που αναφέρεις πού είναι το πείραμα; Ποιος ο τρόπος επαλήθευσης; Ποια η συγκεκριμένη πρόβλεψη; Ποιος ο τρόπος διάψευσης; Και βασικά ποια είναι ακριβώς η συγκεκριμένη θεωρία των χορδών;
Πέμπτη Ερώτηση: Toν Wittgenstein δεν τον ανέφερα για το θέμα της θεμελίωσης των μαθηματικών, αλλά για τη χρήση της γλώσσας από επιστήμονες. Και ρωτάω, όταν λες πως η φράση «είμαστε μια ανακατανομή του τίποτε» είναι ποιητική και εξηγείς τις κβαντικές διακυμάνσεις του κενού λόγω αβεβαιότητας, κλπ., η φράση αυτό σημαίνει σε κάποιον που την ακούει; Θα τρελαθούμε τελείως; Δηλαδή μια εκλαϊκευμένη φράση που λέει ότι παίρνουμε το τίποτε (το αισθητό τίποτε ή το κβαντικό κάτι;) και το ανακατανέμουμε και αυτό παράγει εμάς, θέλει να μεταδόσει έννοιες Φυσικής; Δεν καταλαβαίνω πού ακριβώς κολλάτε; Χρειάζεται δηλαδή επιστημονική μεταγραφή η φράση; Είναι δυνατόν να μην βλέπετε ότι αυτή η φράση εκφράζει και συγκεκριμένη ιδεολογική κατεύθυνση που δεν έχει καμία σχέση με την επιστήμη και άρα είναι ανόητη στην εκφορά της; Τί σημαίνει για τον κόσμο που ακούει τη φράση η λέξη «τίποτε», τι συνειρμούς παράγει, πώς χρησιμοποιείται στη γλώσσα; Γι’ αυτό ανέφερα και τονίζω ξανά πως αυτό είναι ΕΣΚΕΜΜΕΝΗ παραπληροφόρηση του κοινού. Και προσωπικά δεν χρειαζόμουν βοήθεια για να καταλάβω πώς λειτούργει η Αρχή της Αβεβαιότητας στο κενό και πώς δημιουργήθηκαν οι μεγάλες δομές του Σύμπαντος… Αυτό το ξέρει κάθε φυσικός… όπως κάθε φυσικός ξέρει πως είναι βλακεία να πας να λες σε κάποιον για απέθαντες γάτες προσπαθώντας να εξηγήσεις την Κβαντομηχανική… παρεκτός αν χρησιμοποιείς την επιστήμη για να εκφράσεις προσωπικές νευρώσεις και απόψεις…
Πόσο δύσκολο είναι να το δει κάποιος αυτό; Λοιπόν δεν καταλάβατε την ουσία της συζήτησης οπότε και θα απέχω… Αν κάποιος είναι αρκετά τυφλός για να δει ότι μια φράση καθοδηγεί ιδεολογικά… τότε έχει τυφλωθεί και ο ίδιος απ’ την ίδια ιδεολογία…
κ. Ασημεόνογλου, διάβασα με ιδιάζουσα προσοχή τους προβληματισμούς σας και θεωρώ φρόνιμη την απόφαση σας να απέχετε καθώς η συγκεκριμένη γραμμή κριτικής έχει ασκηθεί από πλείστους άλλους ερευνητές τα τελευταία χρόνια και δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε εδώ αμφότεροι τους ατελείωτους διαλόγους τύπου P.Woit και L.Motl. Θα ήθελα όμως να αναφέρω 3 αντινομίες στους συλλογισμούς σας. Η πρώτη αντίφαση έχει να κάνει με τους λόγους για τους οποίους αποφασίσατε να απορρίψετε τη θεωρία χορδών (όντας υπέρ το δέον μαθηματικοποιημένη και μακράν απέχουσα από τη επαληθευσιμότητα) ενώ την ίδια στιγμή εκθειάζετε πλαγίως θεωρίες -αναφέρεστε συνέχεια στις εργασίες του Smolin- που οι περισσότεροι φυσικοί ανέκαθεν θεωρούσαν «just a mathematical curiosity». Λόγου χάρη, η LQG και η CDT, είναι από μαθηματική άποψη πολύ πιο «εσωτερικές» από οποιαδήποτε θεωρία που εμφανίζει τοπικά σύμμορφη δομή, όπως οι χορδές στις σαρωτικές τους κοσμο-επιφάνειες. Το ίδιο συμβαίνει με τις εργασίες της κ. Μαρκοπούλου-Καλαμαρά (θεωρία κατηγοριών) και κυρίως του Isham (θεωρία τόπων) και φυσικά του Baez. Υπό αυτή την έννοια, δε πιστεύω να έχετε δει εσείς ποτέ ιδίοις όμμασι spin foam networks. Η ενεργειακή δυσκολία στο probing υπάρχει σε κάθε υποψήφια θεωρία κβαντικής βαρύτητας που σέβεται τον εαυτό της λόγω της κλίμακας του Planck. Όμως, σε αυτό το δραματικά αξεπέραστο εμπόδιο τα μαθηματικά παίζουν σωτήριο ρόλο καθώς μπορούν να μας δώσουν ενδείξεις για το εύρος ισχύος (UV/IR range) της εκάστοτε θεωρίας, επειδή ακριβώς γνωρίζουμε πώς πρέπει να συμπεριφέρεται μια θεωρία QG (πχ CPT, ανεξαρτησία υποβάθρου, συναλλοίωτο κάτω από διαφορομορφισμούς, παραβίαση Lorentz, RG flow, no-go theorems για τα spin όπως των Coleman-Mandula κοκ). Σίγουρα, στα περισσότερα από αυτά υπάρχουν ανάλογοι non-stringy υπολογισμοί. Παραβλέπετε όμως (γιατί;) την πιο σημαντική ανακάλυψη των τελευταίων ετών (2000) που είναι η δυϊκότητα του Maldacena (AdS/CFT) η οποία μας χάρισε την ικανότητα
να δούμε μέσα από το παράθυρο ότι η δομή της QG οφείλει να έχει ολογραφικές ιδιότητες. Ακόμα και αν δεν σας συγκινεί ο ανεξάρτητος υπολογισμός που αναπαράγει σωστά τον (ημικλασσικό) τύπο Bekenstein-Hawking για την εντροπία μελανών οπών σε γεωμετρίες κοντά του ορίζοντα γεγονότων μέσω ακριβούς μέτρησης κβαντικών μικροκαταστάσεων (Strominger, Cardy formula κτλ), ίσως να σας ενδιέφεραν οι εφαρμογές της αρχής στην φυσική συμπυκνωμένης ύλης, στο πλάσμα και εν γένει στην QCD. Ακόμα και φυσικοί που ΔΕΝ ενδιαφέρονται για τις χορδές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δυϊκότητα για να εξάγουν συμπεράσματα για τις αντίστοιχες σύμμορφες θεωρίες πεδίων των καλύτερων toy-models που έχουμε στην σωματιδιακή φυσική όπως το N=4 super-Yang Mills και το N=8 SUGRA (scattering amplitudes, twistors). Από τη στιγμή που η θεωρία χορδών προβλέπει σωματίδια με s=2 (και άρα εμπεριέχει τη GR ως ειδική περίπτωση για μικρό Regge slope) είναι κατά τη σύμφωνη γνώμη πολλών θεωρητικών φυσικών, απλά ό,τι καλύτερο έχουμε. Ο μεγαλύτερος φυσικός της εποχής μας, ο Edward Witten, έχει εξηγήσει πολλάκις πως η ουσία δε βρίσκεται στις χορδές καθ’εαυτές αλλά στις μεμβράνες ως γενικευμένοι υπερχώροι με εξαιρετικά ενδιαφέρουσα (μη-μεταθετική) γεωμετρία. Οι χορδές (ιδωμένες πλέον ως 1-branes) είναι απλά μια ειδική περίπτωση (χαμηλών ενεργειών) της γενικότερης θεωρίας. Οι δυϊκότητες (S,T και U) αλλά και το θαύμα της mirror symmetry που ενοποιούν τόσο απόμακρες περιοχές της μαθηματικής φυσικής είναι μια _ένδειξη_ που χρήζει ιστορικής μνήμης για να εκτιμηθεί κατάλληλα. Καθώς προχωράμε πιο βαθιά χρειαζόμαστε πιο αφηρημένες μαθηματικές έννοιες για να εξηγήσουμε την πολυπλοκότητα της Φύσης. Αυτή είναι η καλύτερη δικλίδα διαψευσιμότητας. Το δώρο αυτό (γράφει ο Wigner στο unreasonable effectiveness) ούτε καταλαβαίνουμε γιατί ισχύει αλλά ούτε και το αξίζουμε. Ήδη από την εποχή του Νεύτωνα, ο Ποσειδώνας δεν ανακαλύφθηκε με τηλεσκόπιο παρά μόνο με «χαρτί και στυλό». Αναρωτηθείτε λοιπόν (μιας και αναφέρατε από μόνος σας τις ανωτέρας τάξης διορθώσεις στο ανάπτυγμα Taylor στην SR) τι οντολογική υπόσταση θα απελάμβανε η GR αν δεν υπήρχαν έννοιες όπως πολλαπλότητες Riemann, Grassmannians, τανυστές καμπυλότητας, κοινώς εργαλεία που δημιουργήθηκαν πολύ πιο πριν για καθαρά μαθηματικούς λόγους. Πριν το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο δεν γνωρίζαμε καν αν υπάρχουν ατόμα από πειραματική σκοπιά αλλά παρ’όλα αυτά κάποιοι (ευτυχώς) ασχολήθηκαν με τους «άχρηστους» χώρους Hilbert και θεμελίωσαν την αξιωματική βάση της QM. Δεν ήταν ανύπαρκτη κάθε υπόνοια περί υπάρξεως αντιύλης (η οποία επιβεβαιώθηκε πολλά χρόνια αργότερα από το πείραμα) πριν ο πολύς Dirac σκεφτεί ένα απλό αλγεβρικό τρικ ώστε να καταλήξει στην περίφημη εξίσωση τού κοιτώντας το τζάκι του; Τώρα, όσον αφορά την υπερσυμμετρία, δεν άπτεται μόνο των υπερχορδών αλλά αποτελεί τη γενικότερη βάση μιας πληθώρας εικασιών για τις GUT πολλών beyond-SM θεωριών. Είναι μια πάρα πολύ καλά και επί δεκαετίες μελετημένη υπόθεση (όχι απλά wishful thinking δηλαδή και seminal εργασίες όπως το «SUSY and Morse theory» το αποδεικνύουν) οπότε η μη-ανεύρεση της στα δεδομένα του LHC ουσιαστικά ενισχύει το μυστήριο ΙΜΗΟ παρά το αποδυναμώνει. Όσον αφορά τα υπόλοιπα ερωτήματα σας, που αν και δε σχετίζονται με την αρχική σας κριτική (όπως η ερμηνεία της QM και το πρόβλημα της μέτρησης) σας απήντησα ήδη έμμεσα στο προηγούμενο σχόλιο μου καθώς διαισθάνθηκα πως το πραγματικό σας πρόβλημα είναι η εγγενής τυχαιότητα της κβαντομηχανικής. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η δεύτερη αντινομία στα λεγόμενα σας: ενώ αρχικά φέρεσθε ως υπέρμαχος του πειράματος και του ruling-out θεωριών συγχρόνως δηλώνετε ανοικτά την προτίμηση σας στον φορμαλισμό του Bohm που όπως γνωρίζουμε όλοι μας η θεωρία αυτή αν και μη-τοπική είναι αμιγώς ντετερμινιστική στη βάση της, γεγονός που παραβιάζει πανηγυρικά τις ανισότητες του Bell. Το ίδιο ακριβώς πράττετε όταν ενώ πάλι διαρρηγνύετε τα ιμάτια σας για στυγνό «laboratorio» την ίδια στιγμή εισάγετε στο τραπέζι σενάρια τύπου pre-Big Bang (κάτι μάλιστα που για πολλούς είναι αντίφαση εν τοις όροις) με υποτιθέμενες ενδείξεις στην CMB που μόνο μια χούφτα άνθρωποι αναγνωρίζουν. Ο Penrose είναι κοινή συναινέσει για όλη την κοινότητα μυθικός επιστήμονας, (αλλά και άλλοι με αιρετικές απόψεις όπως ο ‘t Hooft που ανέφερα προηγουμένως) και είναι χαρά κάθε ανοικτόμυαλου ανθρώπου να τους βλέπει να αμφιβάλλουν για τα πάντα. Δεν είναι όμως ιερές αγελάδες. Και τι εννοείτε πώς γίνεται η αναγωγή του καταστατικού διανύσματος; Η παρατηρούμενη κατάρρευση από την υπέρθεση σε μια συγκεκριμένη ιδιοκατάσταση περιγράφεται επαρκούντως ικανοποιητικά από την κβαντική αποσυνοχή με το περιβάλλον και τον S-πίνακα πυκνότητας. Κλείνοντας θα ήθελα να παρατηρήσω πως αν και ο σχολαστικός και ο άκρατος σκεπτικισμός αποτελεί για εμένα μορφή τέχνης, δε νομίζω πως με τη σχεδόν ζηλωτική πεποίθηση που δείχνετε σε οιονδήποτε εναλλακτική και ανορθόδοξη (κατά τα ακαδημαϊκά δεδομένα) θεωρία βρίσκεται μπροστά σας θα πετύχετε το χτύπημα που ενδεχομένως αναζητείτε στην mainstream επιστήμη. Και κάπου εδώ προκύπτει η τρίτη αντίφαση: ενώ κάνετε εκλεκτικό απάνθισμα επιστημολογικών αποσπασμάτων του Ζίζεκ για το πώς «η επιστήμη και η θρησκεία έχουν ανταλλάξει θέσεις» σε ανθρώπους που δεν παίρνουν ουσιαστικά θέση, ταυτόχρονα επιμένετε να δογματίζετε ξανά και ξανά πως τα μαθηματικά είναι «απλά ένα γλωσσικό εργαλείο» ενώ η απώτερη προέλευση των Μαθηματικών παραμένει εδώ και 2.500 χρόνια αναπάντητο ερώτημα (σας ενημερώνω πως δεν υπάρχει ούτε ίχνος από ευρήματα στην γνωσιακή νευροφυσιολογία ακόμα και για οιωνεί-εμπειρικές Λακατιανές θεωρήσεις). Ουδείς γνωρίζει αν εν τέλει ανακαλύπτουμε τα μαθηματικά ή τα κατασκευάζει ο ανθρώπινος νους. Παρόμοια, επικινδυνολογείτε για την αδυναμία απόδειξης κάθε τυπικού συστήματος (που περιέχει τουλάχιστον την PA) της ίδιας του της συνέπειας είτε ως dead-end για κάθε φυσική θεωρία που θέλει να αυτοαποκαλείται TOE είτε ως επιχειρήμα κατά του ρεαλισμού ενώ ταυτόχρονα είναι ο γνωστό τοις πάσι πως ο Goedel ήταν ένθερμος πλατωνιστής. Μου θυμίζετε τον Camy που θέλησε να «βλάψει» τον ρασιοναλισμό με τα ίδια όπλα του ορθολογισμού. Το αν πέτυχε κάτι ή όχι είναι ασφαλώς in the eye of the beholder… Εν πάση περιπτώσει, σας ευχαριστώ για τη διάδραση και ζητώ συγγνώμη από τον διαχειριστή και τους αναγνώστες του ιστολογίου για τη φλυαρία μου.
Ευχαριστώ πολύ για την απάντησή σας.
pu2keqiri, ομολογώ ανωτερότητα στην επιχειρηματολογία σας και λεπτομέρεια. Άθελά μου παρασύρθηκα σε μια κριτική περί Φυσικής, ενώ η απαρχή ήτανε η χρήση της εκλαϊκευμένης γλώσσας από επιστήμονες.Η επιστήμη είναι διαπιστωτική και περιγραφική, και η περιγραφή γίνεται μέσα στο κλειστό γλωσσικό παιχνίδι της. Τι γίνεται λοιπόν όταν αυτή η εκλαΐκευση οδηγεί π.χ. τους κ. Δανέζη και Θεοδοσίου σε μια μυστικιστική γλώσσα που παραπλανεί την κοινή γνώμη; Αναφέρω την εκπληκτική γνωμοδότηση του Wittgenstein για άλλη μια φορά:
«Μας λένε οι διάφοροι εκλαϊκευτές της επιστήμης πως το πάτωμα που πατάμε δεν είναι στέρεο, όπως φαίνεται στον κοινό νου, διότι ανακάλυψαν ότι το ξύλο αποτελείται από σωματίδια τόσο αραιά διευθετημένα στο χώρο, που δε θα ήταν υπερβολή να ονομάζαμε αυτό το χώρο κενό. Αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να μας μπλέξει άσχημα, γιατί κατά μίαν έννοια γνωρίζουμε πως το πάτωμα είναι το δίχως άλλο στέρεο, και πώς, αν τυχόν δεν είναι, η μόνη αίτια που μπορούμε να φανταστούμε είναι πώς το ξύλο έχει σαπίσει• όχι πως συντίθεται από ηλεκτρόνια. Το να λέμε, στηριζόμενοι σ’ αυτή την τελευταία απόφαση, ότι το πάτωμα δεν είναι στέρεο, σημαίνει πώς κάνουμε κακή χρήση της γλώσσας. Διότι ακόμη κι αν τα σωματίδια ήταν μεγάλα σαν κόκκοι άμμου και τόσο κολλητά το ένα με τ’ άλλο όσο και σ’ ένα αμμόλοφο, το πάτωμα δεν θάταν στέρεο, αν αποτελείτο απ’ αυτά υπό την έννοια που ένας αμμόλοφος αποτελείται από κόκκους. Το μπέρδεμά μας οφειλόταν σε μια παρανόηση• ή εικόνα του αραιά γεμισμένου χώρου είχε εφαρμοσθεί λάθος. Διότι η εικόνα της δομής της ύλης είχε σα σκοπό την εξήγηση ακριβώς του φαινομένου της στερεότητας.»
Στην απάντησή σας διέκρινα επιστημονική συνέπεια και γλωσσική σαφήνεια και μου είναι απόλυτα αποδεκτή. Οπότε πώς θα μπορούσατε να μεταγράψετε αυτή σας την άποψη σ’ ένα γλωσσικό παιχνίδι με διαφορετική μορφή ζωής – της καθημερινότητας – έτσι που ο κοινός κόσμος να καταλαβαίνει αυτό που πρέπει να καταλάβει; Ή μήπως η επιστήμη είναι απλά ένας κλειστός κόσμος που δεν ξεκλειδώνει τα μυστικά της στους μη μυημένους;
Ευχαριστώ.